اسید سیتریک یا جوهر لیمو یکی از اسیدهای آلی تریکربوکسیلیک ضعیف است که به طور طبیعی در مرکبات نظیر لیموترش و پرتقال وجود دارد. فرمول شیمیایی آن C6H8O7 میباشد و توسط دانشمند ایرانی جابربنحیان کشف گردید. اسید سیتریک یک هیدروکسی اسید است. هیدروکسی اسیدها گروهی از اسیدهای کربوکسیلیک هستند که یک گروه عاملی هیدروکسیل به آنها افزوده شده است.
منابع طبیعی و تولید صنعتی:
اسید سیتریک در میوهها و سبزیجات مختلف، مخصوصاً در مرکبات به صورت طبیعی موجود است. برای مثال لیموها غلظت بالایی از این اسید را دارا هستند؛ به گونهای که حدود 8% از وزن خشک این میوه (حدود g/L 47 در آبمیوهها) را اسید سیتریک تشکیل میدهد. غلظت اسید سیتریک در مرکبات در محدوده mol/L 0/005 در پرتقال و گریپفروت تا mol/L 0/30 در لیمو تغییر میکند.
تولید در مقیاس صنعتی برای اسید سیتریک از سال 1980 توسط صنعت مرکبات ایتالیایی آغاز شد. در این صنعت، آبمیوه با لیموی آبدار (هیدروکسید کلسیم) فراوری میشود تا سیترات کلسیم رسوب دهد که جداسازی شده و توس اسید سولفوریک رقیق به اسید تبدیل میشود. Wehmer در سال 1983 متوجه شد که قارچ کپکی سبز میتواند از شکر تولید اسید سیتریک کند. اما تولید میکروبی اسید سیتریک وقتی از لحاظ صنعتی مهم شد که جنگ جهانی اول صادرات مرکبات ایتالیایی را دچار مشکل ساخت.
حال یکی از سادهترین روشهایی که برای تولید اسید سیتریک بکار میرود استفاده از قارچ آسپرژیلوس نایجر است. اسید سیتریک در دو نوع "مونوهیدرات (آبدار)" و " آن هیدروز (خشک یا بدون آب) " بصورت پودر کریستال تولید شده و عموماً در کیسههای کاغذی و چند لایه بستهبندی میگردد و به فروش میرسد.
کاربردها:
سالانه بیش از یک میلیون تن اسید سیتریک تولید میشود و یکی از عمده ترین کشورهای تولید کننده آن کشور چین میباشد. به طور گستردهای به عنوان مادهی اسیدی کننده و عامل کیلیتساز استفاده میشود. همچنین اسید سیتریک در صنایع نوشابه، آبمیوه، آرایشی و بهداشتی و داروئی استفاده میگردد و علاوه بر طعمدهندگی باعث تنظیم pH نیز میشود.
ایمنی:
اگر چه اسید سیتریک اسید ضعیفی است، اما در تماس با اسید خالص قرار گرفتن اثرات مضری دارد. استنشاق آن میتواند سبب سرفه، اختلال در تنفس و زخم گلو شود. خوردن آن منجر به دردهای شکمی و زخمهای گلویی میشود. تماس محلولهای غلیظ آن با دست یا چشم سبب درد و قرمزی میشود. استفاده طولای مدت یا مکرر از آن سبب تحلیل و از بین رفتن مینای دندان میشود.